Lavanda je aromatična biljka iz porodice Lamiaceae koja se koristi u narodnoj medicini, kozmetičkoj i prehrambenoj industriji. Upotreba lavande datira od najstarijih vremena. Sakupljanje samonikle lavande spominje se već u Mesopotamiji, a prvi pokušaji domestikacije u Arabiji. Stari Egipćani upotrebljavali su je u svojim čuvenim postupcima mumifikacije. Od vremena stare Grčke i Rimskog doba pa do današnjih dana mogu se naći dokazi da je korišćena u narodnoj medicini, kako za sprječavanje, tako i za liječenje brojnih bolesti. Stari Grci su je koristili kao laksativ i kod bolesti disajnih puteva, a Rimljani kod stomačnih poremećaja, bolesti bubrega, prilikom previjanja rana i kod ujeda insekata.Vjekovima je lavanda korišćena kao sredstvo za dezinfekciju i osvježenje prostora, od ormara i stanova do bolničkih prostorija. U narodu je naročito poznato njeno repelentno delovanje na insekte, kao i tradicionalna upotreba protiv razvoja moljaca u odeći čuvanoj u zatvorenom prostoru. Kroz duge vijekove primjene u narodnoj medicini navodi se njena upotreba i kod sledećih bolesti: glavobolje, histeričnih napada, drhtavice, promuklosti, paralize, zubobolje, bolesti zglobova, kašlja, itd.. Ova biljka je upravo i dobila svoje ime lavanda od latinske reči lavare (što znači prati), zahvaljujući običajima Rimljana koji su je koristili za mirisanje svojih kupatila i vode za kupanje.
Najpoznatiji proizvođači lavande su Francuska, SAD, Japan, Argentina i Brazil. Danas se lavanda na većim površinama komercijalno gaji i u Španiji, Italiji, Švajcarskoj, Engleskoj, Ukrajini, Australiji, Novom Zelandu i drugim zemljama. Pored ovih, gaji se i u mnogim drugim zemljama,a mogu se sresti i u duboko kontinentalnim predjelima i na višim nadmorskim visinama.Ipak, treba uvijek imati na umu da je lavanda izvorno biljka mediteranskog podneblja i da u tom području zasigurno najbolje uspijeva i postiže najbolji kvalitet.
Rod Lavandula obuhvata oko 48 vrsta od kojih samo 3 imaju veći ekonomski značaj.
- Lavandula angustifolia (sinonimi: L. vera i L. officinalis) – francuska lavanda (sin., engleska lavanda, prava lavanda…)
- Lavandula x intermedia – lavandin (hibrid L. angustifolia x L. latifolia)
- Lavandula stoechas – španska lavanda (sin. L. latifolia ili L. spica)
Lavanda je višegodišnja, kserofitna, polužbunasta biljka . Kao biljka aridnih predjela razvija snažan korjenov sistem sa velikim brojem razgranjenja. Pojedine korjenove žile mogu da dostignu dubinu i do 4 m i imaju veoma razvijenu sposobnost usvajanja vode i hraniva.Nadzemni dio se sastoji od velikog broja stabljika koje dostižu visinu 80– 150 cm. Grane su u donjem dijelu odrvenjele, a u gornjem zeljaste i završavaju se cvastima. U prirodnim uslovima žbun lavande ima oblik polulopte. Lišće i grane su obrasli srebrnastim dlačicama, što biljci daje sivozelenu boju. U prvoj godini života formira manji broj stabljika, a starenjem se njihov broj povećava. Biljke gajene u kontinentalnim uslovima u 12. godini života mogu da imaju i preko 2.000 cvjetonosnih grana. Lavanda je veoma otporna prema niskim temperaturama. Bez oštećenja može da podnese mrazeve i do – 30 °C. Vegetacija počinje već pri temperaturi vazduha od 9°C. Osim velike otpornosti prema niskim temperaturama, lavanda je veoma otporna i na sušu. Moćan korjenov sistem i otpornost prema ekstremnim uslovima životne sredine omogućavaju da se lavanda uspješno koristi u zaštiti zemljišta od erozije.
Od lavande se koristi cvijet i etarsko ulje. Osušen cvijet sadrži oko 3 procenta etarskog ulja, a svjež oko 0, 5 % mada je u nekim slučajevima zabilježeno i do 0, 8 posto. Etarsko ulje lavande sadrži više od 100 različitih komponenti. Linalilacetat i linalol se smatraju glavnim komponentama za ocjenu kvaliteta etarskog ulja lavande. Ukupan sadržaj ove dvije komponente u ulju i njihov međusobni odnos, kao i sadržaj drugih komponenti ulja zavisi od toga o kojoj vrsti lavande se radi . Etarsko ulje lavande pokazuje sedativnu aktivnost i utiče na smanjenje gasova i nadutosti. Često se upotrebljava kao korigens mirisa i ukusa nekih farmaceutskih preparata, dok se spolja upotrebljava u kupkama. Etarsko ulje se industrijski upotrebljava za izradu kolonjskih voda, parfema i toaletnih sapuna, kao i za izradu nekih lijekova, a ustanovljeno je da posjeduje antiinflamatorno i baktericidno dejstvo.Pored etarskog ulja lavanda sadrži zuzmarinsku kiselinu, flavonoide kumarine, tanine i dr.
